Cẩm nang câu ca dao, đồng dao, tục ngữ, thành ngữ từ A-Z

Văn học dân gian của Việt Nam không chỉ đơn thuần là những câu truyện cổ mà nó còn là cả một kho tàng ca dao tục ngữ được lưu truyền từ thế hệ này qua thế hệ khác. Vậy ca dao tục ngữ là gì? Nó có gì khác với thành ngữ? Hãy theo dõi bài viết dưới đây do giamaynenkhi.net phân biệt rõ ràng các khái niệm này và sưu tầm những câu ca dao, tục ngữ hay nhất nhé.

ca dao tục ngữ
Ca dao tục ngữ là gì? Lấy ví dụ

Ca dao là gì? 

Khái niệm ca dao

Trước khi khám phá những câu ca dao tục ngữ về con người và xã hội ấn tượng thì các bạn cần hiểu rõ về ca dao là gì? Vậy ca dao là gì sẽ được giải thích chính xác trong nội dung dưới đây.

Trong Hán Việt, thì “ca” là từ dùng để chỉ những bài hát, còn “dao” là từ để chỉ bài hát ngắn, không có giai điệu, chương khúc. Vì thế, ca dao có thể hiểu đơn giản là những bài hát có hoặc không có chương khúc được dùng để ngụ ý, miêu tả hoặc diễn đạt tình cảm. 

Hầu hết ca dao đều là lời thơ trữ tình dân gian và thường được kết hợp với âm nhạc để diễn xướng, nó phản ánh thế giới nội tâm của con người. Ca dao được lưu truyền bằng hình thức truyền miệng nên rất súc tích, ngắn gọn và sử dụng thể thơ lục bát (hoặc lục bát biến thể) cho dễ nhớ, dễ thuộc.

Ngoài ra, ca dao cũng sử dụng nhiều hình ảnh ẩn dụ cùng ngôn từ gần gũi với đời thường mang đậm sắc thái dân gian.

ca dao là gì
Cảm hứng chủ yếu của các ca dao thường được lấy từ cuộc sống đời thường của người dân
➥ Xem thêm:

Nội dung ca dao

Ca dao thường phản ánh và thể hiện các nội dung:

  • Lịch sử: Trong các câu ca dao thường nhắc tới các sự kiện lịch sử, thái độ, quan điểm của nhân dân chứ không đi sâu vào diễn biến hay quá trình của nó.
  • Phong tục – tập quán, nếp sống của con người trong quan hệ lứa đôi, gia đình và đất nước. Ngoài ra, ca dao cũng phản ánh cuộc sống của nhân dân trong xã hội cũ, tiêu biểu là những bài ca dao than thân.
  • Ca dao thể hiện tiếng cười trào phúng, bông đùa.

Tham khảo: Thăm ngàn là gì? Kẹp ngần là gì? HOT TREND “thăm ngàn kẹp ngần

#7 Loại ca dao phổ biến nhất

Mọi người vẫn thường quy phạm ca dao tục ngữ là một loại, tuy nhiên điều này là sai lầm. Vì ca dao là một loại riêng, tục ngữ là một loại riêng khác. Định nghĩa ca dao đã được giải thích chi tiết bên trên. Tiếp theo đây chúng ta sẽ cùng đi tìm hiểu những loại ca dao phổ biến hiện nay.

Đồng dao

Đồng dao là những bài thơ ca truyền miệng và hầu như là không có tác giả. Trong đồng dao lại được chia thành 2 loại chính là loại gắn với công việc hoặc trò chơi của trẻ nhỏ.

Dung dăng dung dẻ,

Dắt trẻ đi chơi.

Đến cổng nhà trời,

Lạy cậu lạy mợ.

Cho cháu về quê,

Cho dê đi học.

Cho cóc ở nhà,

Cho gà bới bếp.

Xì xì xì xụp,

Ngồi thụp xuống đây.”

Ca dao lao động

Trời mưa trời gió đùng đùng

Bố con ông Nùng đi gánh phân trâu

Đem về trồng bí trồng bầu

Trồng ngô, trồng lúa, trồng rau, trồng cà.”

“Trên đồng cạn dưới đồng sâu,

Chồng cày vợ cấy con trâu đi bừa.”

——–

Em là con gái đồng chiêm,

Gieo mạ cấy lúa, lại thêm trồng màu.

Ươm tơ, dệt vải nhuộm màu,

May áo bền chắc theo trâu cày bừa.

—–

Lúa chiêm nép ở đầu bờ,

Hễ nghe tiếng sấm, phất cờ mà lên.

——

Em là con gái nhà nông,

Thấy anh gánh lúa vừa mừng vừa thương.

Mồ hôi ướt đẫm trán lưng,

Hỏi anh bát nước chè xanh,

Thi nhau ta gánh cho nhanh bạn cùng.

Ca dao hát ru

“Ru con, con ngủ cho lâu

Để mẹ đi cấy ruộng sâu lâu về

Ru con, con ngủ cho mê

Mẹ còn lo chuyện lê thê kéo cày

Ru con, con ngủ cho say

Mẹ còn vất vả chân tay ngoài đồng

Ru con, con ngủ cho nồng

Mẹ còn nhổ mạ trả công cho người.”

—–

 Ru con, con ngủ cho lành,
Cho mẹ gánh nước rửa bành cho voi.
Muốn coi, lên núi mà coi,
Coi Bà Triệu tướng cưỡi voi đánh cồng.

Ca dao về phong tục, nghi lễ 

“Thịt Mỡ dưa hành câu đối đỏ,

Cây nêu, tràng pháo, bánh chưng xanh.”

—–

Mồng một thì Tết mẹ cha

Mồng hai tết chú, mồng ba Tết thầy

—–

Cho dù cha mắng mẹ treo,

Em không bỏ hội chùa Keo hôm rằm

Ca dao bông đùa, trào phúng 

“Chồng người đánh giặc sông Lô

Chồng em ngồi bếp rang ngô cháy quần

Chồng người cưỡi ngựa bắn cung

Chồng em ngồi bếp cầm thun bắn ruồi.”

Ca dao trữ tình

“Cô kia đứng ở bên sông,

Muốn sang anh ngả cành hồng cho sang.”

—–

Yêu nhau cởi áo cho nhau,

Về nhà mẹ hỏi qua cầu đánh rơi.

Yêu nhau trao nón cho nhau

Về nhà mẹ hỏi qua cầu gió bay.

—-

Bắc thang lên đến tận trời,

Bắt ông Nguyệt Lão đánh mười cẳng tay.

Đánh rồi lại trói vào cây,

Hỏi ông Nguyệt Lão nào dây tơ hồng?

Ca dao than thân

“Thân em như củ ấu gai

Ruột trong thì trắng, vỏ ngoài thì đen

Ai ơi, nếm thử mà xem

Nếm ra, mới biết rằng em ngọt bùi.”

“Nước non lận đận một mình,

Thân cò lên thác xuống ghềnh bấy nay.

Ai làm cho bể kia đầy,

Cho ao kia cạn, cho gầy cò con?”

➥ Xem thêm:

Tục ngữ là gì? 

Khái niệm tục ngữ

Tục ngữ là thể loại văn học dân gian và nó được đúc kết từ kinh nghiệm, tri thức của nhân dân dưới hình thức câu nói súc tích, ngắn gọn và có nhịp điệu nên rất dễ nhớ và truyền đạt.

Trong các câu tục ngữ thì cả nội dung và hình thức luôn có được sự gắn kết chặt chẽ với nhau để tạo thành câu thống nhất và hoàn chỉnh. Một câu tục ngữ bao giờ cũng sẽ có 2 nghĩa bóng và nghĩa đen.

tục ngữ là gì
Tục ngữ là câu nói được đúc kết từ tri thức và kinh nghiệm sống thực tế

Tính hình tượng trong các câu tục ngữ được thể hiện qua phép nhân hóa, so sánh và ẩn dụ. Ông cha ta muốn thông qua hiện tượng, sự vật thân thuộc để thể hiện quan niệm và đúc kết thành kinh nghiệm, chân lý, vừa sáng tạo nhưng cũng rất sâu sắc. Chính tính hình tượng hóa này sẽ giúp mọi người dễ hiểu và suy ngẫm.

Ngoài ra, tục ngữ thường được gieo vần cách hoặc vần liền, được ngắt nhịp linh hoạt để tạo nên sự cân đối, hài hòa và nhịp nhàng.

Nội dung của tục ngữ

Tục ngữ thường thể hiện các nội dung như:

  • Sự phản ánh, đúc kết kinh nghiệm sản xuất của người dân lao động.
  • Sự ghi nhận về các hiện tượng, sự kiện xã hội – lịch sử
  • Những triết lý của dân tộc

#TOP tục ngữ ca dao Việt Nam hay nhất

Ca dao tục ngữ về thầy cô

Muốn sang thì bắc cầu Kiều

Muốn con hay chữ thì yêu kính thầy.”

“Tiên học lễ, hậu học văn”

“Không thầy đố mày làm nên”

“Bán tự vi sư, nhất tự vi sư”

Ca dao tục ngữ về tình yêu đôi lứa

Nhớ ai bổi hổi bồi hồi,

Như đứng đống lửa, như ngồi đống than!”

“Đôi ta như cái đòng đòng,

Đẹp duyên nhưng chẳng đẹp lòng mẹ cha.”

—-

Thân em như hạt mưa sa,

Hạt vào đài các, hạt ra ruộng cày…

—-

Thân em như củ ấu gai,

Ruột thì trong trắng vỏ ngoài thì đen.

Câu ca dao tục ngữ về gia đình, Câu ca dao tục ngữ về mẹ

Ngó lên nuộc lạt mái nhà,

Bao nhiêu nuộc lạt nhớ ông bà bấy nhiêu.”

“ Lên non mới biết non cao,

Nuôi con mới biết công lao mẹ, thầy.”

“Ơn cha nặng lắm ai ơi,

Nghĩa mẹ bằng trời, chín tháng cưu mang.”

Ca dao tục ngữ về tình bạn

Chọn bạn mà chơi, chọn nơi mà ở”

“Khi nào trái đất còn quay

Trái tim còn đập vẫn là bạn nhau.”

“Giàu vì bạn, sang vì vợ

—-

Giàu đổi bạn sang đổi vợ

—-

Bạn bè là nghĩa tương tri,
Sao cho sau trước một bờ mới nên.

—-

Đã là bạn thì mãi mãi là bạn,
Đừng như sông lúc cạn lúc đầy.

Ca dao tục ngữ về việc tôn trọng người khác

Ăn quả nhớ kẻ trồng cây 

Có bát cơm đầy, nhớ đến nhà nông. 

Đường đi cách bến cách sông 

Muốn qua dòng nước, nhờ ông lái đò!”

“Ai ơi chớ vội cười nhau 

Cười người hôm trước hôm sau người cười”

“Lời chào cao hơn mâm cỗ”

Ca dao tục ngữ về thiên nhiên và lao động

Cơn đằng Đông, vừa trông vừa chạy 

Cơn đằng Nam, vừa làm vừa chơi 

Cơn đằng Bắc, đổ thóc ra phơi 

Cơn đằng Tây, mưa ngu bão ngáo.”

“Ai ơi nhớ lấy câu này 

Nuôi tằm ba lứa, ruộng cày ba năm 

Nhờ trời hòa cốc phong đăng 

Cấy lúa lúa tốt, nuôi tằm tằm tươi 

Được mùa dù có tại trời 

Chớ thấy sóng cả mà rời tay co.

Những câu tục ngữ về con người và xã hội

“Con ơi! Mẹ bảo con này,

Học buôn, học bán cho tày người ta.

Con đừng học thói chua ngoa,

Họ hàng ghét bỏ, người ta chê cười.”

“Dạy con, dạy thuở còn thơ,

Dạy vợ, dạy thuở ban sơ mới về.

Ca dao tục ngữ về tính tự chủ và tự lập 

“Bàn tay ta làm nên tất cả

Có sức người sỏi đá cũng thành cơm”.

“Nước lã mà vã nên hồ

Tay không mà nổi cơ đồ mới ngoan”.

Ca dao tục ngữ về Hà Nội

“Đường về xứ Lạng mùa xa

Có về Hà Nội với ta thì về

Đường thủy thì tiện thuyền bè

Đường bộ cứ bến Bồ Đề mà sang”.

“Thăng Long Hà Nội đô thành

Nước non a vẽ nên tranh họa đồ

Cố đô rồi lại tân đô

Nghìn năm văn vật bây giờ là đây”.

“Đường vô xứ Nghệ quanh quanh

Đường ra Hà Nội như tranh vẽ rồng”.

—-

Ai về Hà Nội, ngược nước Hồng Hà

Buồm giong ba ngọn vui đà nên vui.

Đường về xứ Lạng mù xa…

Có về Hà Nội với ta thì về

—-

Sông Tô một dải lượn vòng

Ấy nơi liệt sĩ anh hùng giáng sinh.

Sông Hồng một khúc uốn quanh

Văn nhân tài tử lừng danh trong ngoài

➥ Xem thêm:

Thành ngữ là gì? Phân biệt thành ngữ và tục ngữ Việt Nam 

thành ngữ là gì
Phân biệt tục ngữ và thành ngữ như thế nào?

Tục ngữ và thành ngữ của Việt Nam đều là những câu nói súc tích, ngắn gọn, nó phản ánh tri thức của con người về hiện tượng, sự vật trong cuộc sống. Bởi vậy, rất khó để có thể phân biệt được 2 khái niệm này. Để phân biệt được thành ngữ và tục ngữ bạn có thể phân biệt qua 1 số đặc điểm sau:

Thành ngữ  Tục ngữ
Giống nhau
  • Thành ngữ và tục ngữ đều có phần giống nhau về hình thức, cấu tạo là từ. Và nó có thể là từ ghép, từ đơn hoặc từ phức.
  • Đều là tổ hợp từ cố định và kết hợp với nhau theo cấu trúc chặt chẽ và có thể có vần điệu và đối xứng
  • Có ý nghĩa để răn dạy hoặc giáo dục cách làm người.
Khác nhau
  • Với câu kép, thành ngữ khi tách riêng ra sẽ không có nghĩa cụ thể mà phải đi chung với nhau.
  • Thành ngữ thường là các cụm từ cố định.
  • Thành ngữ có thể là tục ngữ.
  • Thành ngữ là các khái niệm có nghĩa chung, có thể hơi mơ hồ, suy ra nhiều nghĩa khác nhau
  • Trong câu kép, tục ngữ khi tách riêng ra đều có nghĩa cụ thể
  • Tục ngữ là những câu nói xúc tích, ngắn gọn
  • Tục ngữ không thể xem là tục ngữ.
  • Tục ngữ có nghĩa tổng quát, kinh nghiệm, phong tục, bài học, lời khuyên được đúc kết từ nhiều thế hệ cha ông.

Hy vọng với những thông tin chia sẻ trên của giamaynenkhi.net sẽ đem đến cho bạn đọc những kiến thức bổ ích về ca dao tục ngữ Việt Nam. Nếu có bất kỳ thắc mắc về chủ đề trên, vui lòng để lại bình luận dưới bài viết này để mọi người cùng vào trao đổi và thảo luận nhé!

About Thu Trà

https://giamaynenkhi.net/ Chào bạn, tôi là Thu Trà. Trên đây là nội dung đã được tôi nghiên cứu và tổng hợp lại theo những nguồn tin chọn lọc nhất. Hy vọng bài viết đã phần nào giúp giải đáp câu hỏi của các bạn. Nếu còn bất cứ thắc mắc nào hãy comment bên dưới để tôi hỗ trợ bạn nhé!

View all posts by Thu Trà →